Jeśli nie wiesz czy masz do czynienia z prawdziwą informacja, masz do dyspozycji kilka prostych narzędzi, które pozwolą ci to zweryfikować. Może cię to zaskoczyć, ale twoim sprzymierzeńcem w walce z fake newsami może być nie tylko twoja czujność, ale też możliwości oferowane przez najpopularniejszą wyszukiwarkę internetową i wszystkie jej podobne.

1. Jeśli dostajesz informację za pośrednictwem maila czy mediów społecznościowych lub wchodzisz na portal z wyszukiwarki zweryfikuj stronę źródłową. O ile to możliwe, zanim klikniesz w link, przyjrzyj się adresowi strony. Media specjalizujące się w dystrybucji fake newsów zwykle upodabniają się do mediów profesjonalnych. Bbc.com czy bbbc.com w świecie informacji robi dużą różnicę. Ten zabieg jest też częsty wykorzystywany do rozsyłania wirusów. Kliknięcie przez adresata w podejrzany link jest tym bardziej prawdopodobne i bardziej jest on podobny do czego, co użytkownik dobrze zna.
2. Poszukaj źródeł podanych informacji, w rzetelnym materiale dziennikarskim powinny być podane bezpośrednio w tekście, w słownym komentarzu lub na tablicach na końcu filmu wideo.
3. Zweryfikuj źródła informacji przy pomocy wyszukiwarki. Zawęż wyszukiwanie do Google Wiadomości, dzięki temu sprawdzisz czy media profesjonalne opublikowały coś na ten temat. Newsy w mediach rozprzestrzeniają się bardzo szybko, mało prawdodobne jest, by jedno medium miało jakąś informację długo na wyłączność. Pomocne może być także ograniczenie zakresu czasowego wyszukiwania.
4. Jeśli źródłem jest instytucja, raport badawczy czy dane statystyczne sprawdź źródło pierwotne. Wyszukaj nazwę instytucji, sprawdź czy istnieje, czym się zajmuje, przyjrzyj się raportowi i upewnij się skąd pochodzą cytowane dane. W fake newsach często źródła brzmią bardzo poważnie i prestiżowo, ale naprawdę nie istnieją. Mogą się w nich zdarzyć wariacje na temat nazw znanych uniwersytetów czy instytucji badawczych.
5. Jeśli źródłem jest osoba, zweryfikuj czy naprawdę istnieje i pracuje w reprezentowanej instytucji. Sprawdź czy faktycznie jest ekspertem w dziedzinie i zajmuje się tym, w czego kwestii się wypowiada. Uważaj szczególnie na bardzo pospolite zestawienia imion i nazwisk. Zwykle w fake newsach ekspert w całości jest kreacją, a imię i nazwisko, które mu nadano, ma utrudnić weryfikację w wyszukiwarce.
6. Jeśli nadal masz wątpliwości, a w materiale jest zdjęcie, wykorzystaj Google Grafikę (tzw. odwrotne wyszukiwanie). Wystarczy pobrać zdjęcie i załadować je do wyszukiwarki, tak jak załącznik do maila. To pozwoli sprawdzić czy i gdzie wcześniej opublikowano tę fotografię. W przypadku fake newsów z dużym prawdopodobieństwem będzie to zdjęcie z bazy fotografii i będzie ilustrowało też inne teksty.

Jeśli chcesz się dowiedzieć więcej na temat weryfikacji fake newsów zainteresuj się organizacjami factchecingowymi. W Polsce weryfikacją informacji zajmuje się m.in. Stowarzyszenie Demagog, w którym działają również studenci UJ. 

dr Agnieszka Całek

Instytut Dziennikarstwa, Mediów i Komunikacji Społecznej

Uniwersytetu Jagiellońskiego